Homo militans

Film „Igraszki” z 1962 roku w reżyserii Kazimierza Urbańskiego, skłania do zadawania ważnych pytań dotyczących natury człowieka. Czy agresję mamy zapisaną w genach? Czy jest ona niezby­walnym składnikiem naszego życia? Według naukowych badań przemoc wewnątrzgatunkowa to konieczny element umożliwiający funkcjono­wanie zwierząt żyjących w stadzie, które w wielu sytuacjach, walcząc o samice, dostęp do poży­wienia i swoją pozycję, muszą zachowywać się wrogo wobec swoich pobratymców. Agre­sywne zachowania są w ich przypadku uzasad­nione przez instynkt samozachowawczy, czyli konieczność przetrwania. Tego rodzaju postawy są również charakterystyczne dla ludzi. Nie ma społeczności bez przemocy, każdego dnia gdzieś na świecie toczą się konflikty zbrojne. Czy możemy wyobrazić sobie świat bez wojny? Czy możemy powstrzymać się od agresywnych zachowań? Film „Igraszki” nie daje pozytywnej odpowiedzi na te pytania, ukazując nieustanne dążenie czło­wieka do zbrojnej konfrontacji. Ludzka agresja, która była na początku potrzebna, by zdobyć poży­wienie (ukazują to kadry przedstawiające polo­wania na antylopy) w pewnym momencie zmie­niła kierunek. Ludzie zaczynają walczyć przeciwko sobie, inny człowiek staje się wrogiem, którego trzeba za wszelką cenę zniszczyć. Swoją kreatyw­ność ludzie wykorzystują do wymyślania i produ­kowania coraz doskonalszych narzędzi śmierci, a eskalacja przemocy wspartej nowoczesną bronią (atomową, chemiczną, biologiczną) wymyka się spod kontroli i któregoś dnia doprowadzi ludz­kość do samozagłady.

Film „Tabu”, adresowany do młodszych klas, skłania do myślenia o człowieku z większym optymi­zmem. Animacja wprowadza młodych widzów w świat egzotycznej społeczności żyjącej w Afryce. Opowiedziana historia jest jednak uniwersalna i dzieci mogą identyfikować się z problemami, z którymi zmierzyć się muszą bohaterowie filmu. Przede wszystkim pozwala uczniom zrozumieć, czym jest społeczność, co ją spaja, jakie zasady nią rządzą, jaką rolę w jej funkcjonowaniu odgrywają obrzędy i rytuały. Ważną rolę w filmie odgrywa mały bohater, który uczy się funkcjonowania w grupie, obserwując i naśladując dorosłych. Istotnym zagadnieniem w przypadku tej animacji będzie zrozumienie roli i znaczenia słowa „tabu” jako zakazu powstrzymującego członków społecz­ności od dokonania pewnych czynów.

Omawiając filmy, nie możemy zapomnieć o ich walorach artystycznych. Warto, wspólnie z młodzieżą, zastanowić się, czy środki wyrazu, którym posłużyli się twórcy obu animacji, wzmac­niają filmowy przekaz. Jaką rolę odgrywa muzyka? Czy słowa w ogóle są potrzebne, aby opowiedzieć ciekawą historię?

Obydwa teksty kultury, odpowiednio wkom­ponowane w tok lekcyjny, na pewno zaowocują pozytywnymi efektami edukacyjnymi. Nie tylko skłonią młodych widzów do refleksji nad naturą człowieka, zagrożeniami, które wywołuje destruk­cyjna postawa, nad stosunkiem ludzi do świata zwierząt, rolą zakazów i nakazów regulujących ludzkie zachowania, ale również, pomogą dzie­ciom i młodzieży zrozumieć, w jaki sposób teksty kultury zostały ukształtowane i jak to specyficzne ukształtowanie wpływa na ich całościowy przekaz. Z pewnością okażą się one sojusznikiem nauczy­ciela we wdrażaniu ważnych treści podstawy programowej dla klas IV–VI.

Praca z lekcją HOMO MILITANS może pomóc w realizacji następujących celów:

• wprowadzanie uczniów w świat wartości;
• rozwijanie umiejętności krytycznego i logicz­nego myślenia, rozumowania, argumento­wania i wnioskowania;
• wyposażenie uczniów w taki zasób wiado­mości oraz kształtowanie takich umiejętności, które pozwalają w sposób bardziej dojrzały i uporządkowany zrozumieć świat;
• wychowywanie świadomego odbiorcy i uczest­nika kultury;
• rozwijanie w uczniu ciekawości świata;
• rozwijanie umiejętności komunikowania się w różnych sytuacjach oraz sprawnego posłu­giwania się językiem polskim w zależności od celu wypowiedzi;
• rozwijanie umiejętności formułowania myśli, operowania bogatym słownictwem oraz wykorzystywania go do opisywania świata, oceniania postaw i zachowań ludz­kich z uwzględnieniem zasad etyki i kultury języka;
• wyodrębnianie elementów dzieła filmowego; wskazywanie cech charakterystycznych prze­kazów audiowizualnych;
• odnoszenie treści tekstów kultury do własnego doświadczenia.