ETAP EDUKACYJNY
ponadpodstawowa
PRZEDMIOT
język polski
CZAS
2x45 min
Cele zajęć:
cele ogólne
- uczeń dostrzega sensy zawarte w strukturze tekstu, rozpoznaje jego funkcje i środki językowe służące ich realizacji;
- poznaje niezbędne fakty z historii, odczytuje rozmaite sensy dzieła, dokonuje interpretacji porównawczej, wykorzystuje różnorodne konteksty kulturowe;
cele szczegółowe
- podsumowanie pracy poświęconej analizie obozowych opowiadań Tadeusza Borowskiego;
- ukazanie przenikania i uzupełniania się różnych tekstów kultury ( np. szukanie cytatów, podobnych scen)
- wykorzystywanie kontekstów filmowych, filozoficznych;
- ćwiczy umiejętność analitycznego oglądania filmu i interpretowania jego struktury oraz znaków filmowych;
Metody pracy:
heureza, metoda różnych punktów widzenia, burza mózgów
Materiały dydaktyczne:
- rzutnik multimedialny i komputer z dostępem do internetu;
- film Leszka Wosiewicza: „Kornblumenblau”;
- opowiadania Tadeusza Borowskiego (np.: U nas, w Auschwitzu, Proszę państwa do gazu, dzień na Harmenzach…),
- podręcznik do języka polskiego do klasy III (każde wydawnictwo podaje fragmenty Zmierzchu Zachodu Spenglera bądź omawia podstawowe myśli filozofa na temat upadku współczesnej cywilizacji).
- https://www.youtube.com/watch?v=4JnI_mi3EWY
Pojęcia kluczowe:
człowiek zlagrowany, cywilizacja, moralność, dobro i zło, kat i ofiara, świadomość szufladkowa
Przed zajęciami:
uczniowie zostaną podzieleni na grupy; każda będzie miała za zadanie obejrzeć film Kornblumenblau i przygotować odpowiednie fragmenty do prezentacji na lekcji tak, by zilustrować przygotowany materiał.
Uwagi:
zdecydowałam się na samodzielną pracę uczniów w domu, ponieważ projekcja filmu zajęłaby prawie dwie godziny lekcyjne; natomiast prowadzący zajęcia powinien wyznaczyć lidera grupy, który m.in. będzie rozdzielał zadania i pilnował czasu prezentacji (nie dłużej niż 10 min); uczniowie mogą skorzystać ze strony Filmoteki Szkolnej z opcji: udostępnianie filmu; lekcja jest podsumowaniem pracy nad obozowymi opowiadaniami Tadeusza Borowskiego.
Przebieg zajęć:
1. Podział klasy na grupy; każda będzie oddzielnie przygotowywać materiał do prezentacji: (heureza)
I GRUPA (prostaczek w świecie obozów – grupa prezentuje bohatera od chwili, kiedy został aresztowany - uczniowie dzielą jego życie na okresy, np.: inicjacji w obozie, pobytu w szpitalu, pracy w komandzie, opieki kapo, pracy przy obieraniu ziemniaków, kelnerowania, pobytu w bunkrze, wyjścia) ukazuje zmiany zachodzące w jego zachowaniu ( uczniowie obserwują mimikę bohatera, zwracają uwagę na rolę zbliżeń – łzy, uśmiech, szeroko otwarte oczy), przykłady przystosowania się typowe dla człowieka zlagrowanego ( ja nikomu nie szkodzę); uczniowie podejmują do rozważenia kwestię, która pada w filmie: cwaniak czy kretyn; prostaczek? artysta?)
II GRUPA (obraz więźniów - uczniowie szukają, na ile film jest wierny obrazowi obozów ukazanemu przez Tadeusza Borowskiego (cytat z Proszę państwa… - dopóki trwają transporty, niczego nam nie zabraknie, puff, sala koncertowa, pracownia malarska); ukazują codzienność więźniów ( zabijanie wszy, jedzenie, spanie, choroby, pracę, miłość, ciągłe zagrożenie biciem lub śmiercią…) i ich przystosowanie się oraz tworzenie nowej moralności(np. nie wolno grzebać w koszu na śmieci, zakład o to, ile wytrzyma żydowski skrzypek z Węgier; komentarz o rekordzie zagazowanych ludzi; gwałt na bohaterze, przyjaźń i jej cena); stosunek do innych więźniów, do Niemców – np. ocena więźnia, który na piersi nosił medalion z Hitlerem; zwrócenie uwagi na zacieranie się granicy między więźniem a oprawcą, między katem a ofiarą)
III GRUPA ( obraz Niemca – różne funkcje, jakie pełnią w obozowej hierarchii – od więźnia po komendanta; świadomość szufladkowa; dobrze wykonywana praca polegająca na zabijaniu – np. scena w bunkrze z komendantem i jego żoną; kompleks pana życia i śmierci – kaprys komendanta, by więźniowi pokazać list z domu; pokaz wieszania więźniów przygotowany dla kobiet niemieckich, Wigilia dla dzieci- komentarz do słów, że wilk i zajączek pogodziły się na Boże Narodzenie; zabawy żołnierzy w jadalni; uczniowie mogą sięgnąć po zdjęcia z albumu nazistów: https://www.youtube.com/watch?v=4JnI_mi3EWY, ukazujące ich odpoczynek po pracy w obozie; uczniowie szukają podobnych kreacji w Proszę państwa… i w Dniu na Harmenzach T. Borowskiego)
IV GRUPA (bada kompozycję filmu, zastanawia się nad jej rolą ( np. zwraca uwagę na filmową klamrę – ekspozycję – narodziny bohatera, jego wychowanie ukazane poprzez cytaty ze starych, czarno-białych filmów; właściwą akcję, do której wklejane są czarno-białe filmy będące ucieczką bohatera od teraźniejszości, snem, po epilog (znów w formie starych klisz – zamknięcie kompozycyjnej klamry); nazywa i funkcjonalizuje znaki filmowe, takie jak: muzyka (np. tytułowa melodia i Kalinka – grana na koniec żołnierzom sowieckim; za każdym razem muzyka pomaga bohaterowi, co nie znaczy, że sztuka łączy ludzi; raczej pokazuje, jak bohater potrafi wykorzystać sztukę, by przetrwać w każdych warunkach; ważna jest także muzyka klasyczna pojawiająca się w akcji właściwej, np. Polonez Chopina czy nawet bardziej Oda do radości Beethovena – uczniowie mogą zwrócić uwagę na rolę montażu - równoległego: śmierć w komorze gazowej obok przedstawienia operowego, Marsylianka); światło (najczęściej przytłumione, ciemne), plany (dominują plany ukazujące całą sylwetkę: pełny, amerykański średni – większość scen rozgrywa się w zamkniętych pomieszczeniach, co wiąże się z przestrzenią zamkniętą obozu; rola detalu, np. łez w oczach bohatera jedzącego cebulę i patrzącego na egzekucję więźniów).
GRUPA V (nowy wspaniały świat – cywilizacja krematoriów; uczniowie wychodzą od teorii Oswalda Spenglera Zmierzch Zachodu i opinii narratora z opowiadania U nas, w Auschwitzu na temat nowej cywilizacji kształtującej się i przeżywającej swą dekadencję i swój upadek w obozach; zachowania więźniów tworzących nową etykę, obraz zabijanych kur i ryb jako komentarz do tego, co się działo w obozie i po części było akceptowane (?) przez więźniów; analiza ostatnich scen w obozie – groteskowego przedstawienia z Walkirią w tle z tańczącymi parami żołnierek i więźniów; rola filmów z olimpiady w Berlinie.
2. Nauczyciel omawia z każdą grupą zakres pracy, sugeruje kierunek poszukiwań.
3. Zajęcia właściwe – prezentacja pracy Grup I – V.
4. Podsumowanie działań:
- Jak odbieracie świat ukazany przez Borowskiego i Wosiewicza?
- Jak oceniacie zachowania bohaterów?
- Dlaczego powstają takie teksty?
- Czy zgadzacie się z opinią T. Borowskiego na temat naszej cywilizacji?
- Jakie znacie inne teksty kultury, w których podobnie postawiony jest problem? (burza mózgów, np.: Jądro ciemności, Czas Apokalipsy, Pan życia i śmierci…)
Praca domowa:
Proszę o przygotowanie przykładów oraz przeanalizowanie innych tekstów kultury, które będą podejmowały podobną problematykę (w formie prezentacji, eseju…)
Załączniki:
Zdjęcia z albumów nazistów