ETAP EDUKACYJNY
ponadpodstawowa
PRZEDMIOT
język polski, wiedza o społeczeństwie, zajęcia pozalekcyjne
CZAS
90 minut
Cele zajęć:
cel ogólny
- analiza i interpretacja tekstów kultury i wykorzystanie zawartych w nich informacji;
cele szczegółowe
- określenie problematyki utworów;
- wskazanie zastosowanych w utworze środków wyrazu artystycznego i ich funkcji;
- wykorzystanie w interpretacji elementów znaczących dla odczytania sensu utworu (słowa klucze, konwencje, treści symboliczne);
- porównanie funkcjonowania tych samych motywów w różnych tekstach kultury;
- dostrzeżenie różnic w poznanych tekstach kultury.
Metody pracy:
analiza i interpretacja tekstów kultury, praca w grupach.
Materiały dydaktyczne:
- fragmenty Polskiej Kroniki Filmowej;
- „Poemat dla dorosłych” Adama Ważyka;
- film „Elementarz” w reż. Wojciecha Wiszniewskiego.
Pojęcia kluczowe:
propaganda, zniewolenie, komunizm, PRL.
Uwagi:
Do przeprowadzenia zajęć potrzebny jest dostęp do internetu. Lekcję należy przeprowadzić w klasie maturalnej przy omawianiu zagadnień związanych z literaturą i sztuką czasów PRL - u.
Przebieg zajęć:
1. Odtwórz dowolne fragmenty Polskiej Kroniki Filmowej: http://www.repozytorium.fn.org.pl/?q=pl/search/site/polska%20kronika%20filmowa
Zadaj pytania: W jaki sposób mówi się o rzeczywistości PRL-u? Jakie różnice dostrzegasz między prawdą historyczną a treściami filmowymi?
2. Podziel klasę na 5. grup. Każdej rozdaj inny fragment tekstu Adama Ważyka pt.: „Poemat dla dorosłych” (w załączniku). Poinformuj młodzież, że to znany utwór Adama Ważyka wydrukowany 21 sierpnia 1955 roku na łamach tygodnika „Nowa Kultura”. Wiersz stał się legendarny i miał tyleż samo przeciwników, co zwolenników. Pytania do tekstu:
- Kim może być podmiot liryczny?
- Jaki jest jego stosunek do systemu?
- Co krytykuje?
- Jakim językiem się posługuje?
Wspólne zebranie wniosków: Podmiot liryczny atakuje Nową Hutę, symbol socrealizmu i jego dumę, wskazuje na brak moralności, ironicznie przywołuje Eldorado (Wolter), klasa robotnicza to dziki tłum, masa, która nie korzysta z dobrodziejstw kultury i sztuki, to biedota. Wspomina także o hasłach propagandowych, manipulacji, tworzeniu „sztucznych” wrogów. W części 8 pojawiają się aluzje do fatalnego stanu szkolnictwa. Warto jednak zauważyć, że ostatnie słowa Ważyka to: „(...) upominamy się Partią”, a więc nie ma tu, mimo legendy, chęci zmiany ideologii i systemu, pojawia się natomiast postulat naprawy.
3. Odtwórz film Wojciecha Wiszniewskiego pt.: „Elementarz” ze strony internetowej: http://filmotekaszkolna.pl/dla-nauczycieli/nasze-lekcje/lekcja-39-eksperymenty/filmy/elementarz,90
Analizę i interpretację rozpocznij od ogólnych wrażeń młodzieży na temat filmu. Możemy się spodziewać, że uczniowie zwrócą uwagę na „dziwność”, oniryczność, brzydotę. Część może czuć się zażenowana, zniesmaczona. Poproś o wskazanie głównego tematu. Prawdopodobnie młodzież odniesie się do tytułowego elementarza. W miarę możliwości pokaż elementarz Falskiego. Zapytaj, jaką dostrzegają różnice między światem w książce dla dzieci a światem filmowym (piękno-brzydota).
Zadaj pytania o: kolejność scen i ich wymowę, bohaterów (tu warto przywołać obrazy Hieronima Boscha i Jerzego Dudy Gracza – rolę groteski w ich twórczości), czas, w którym „dzieją się” owe sceny (kadr pokazujący młodych ludzi w białych koszulach i czerwonych krawatach – koniec filmu) i w końcu różnicę między światem przedstawionym w „Elementarzu” Falskiego a tym filmowym.
Wnioski:
Bohaterowie filmu Wiszniewskiego żyją w rzeczywistości PRL-u, są brzydcy, nienaturalnie przerysowani, wręcz groteskowi. Znajdują się w szarych, brudnych, ohydnych pomieszczeniach. Wykonują prozaiczne prace, np.: sprzątanie podłogi, lub są zwykłymi robotnikami. Nawet akt seksualny przypomina tu kopulację zwierząt a nie miłość dwojga ludzi. Przywołany tekst Władysława Bełzy pt.: „Katechizm polskiego dziecka”, wiersz z 1912 roku, wydaje się być tu nie na miejscu, a odpowiedź na ostatnie pytanie: „A w co wierzysz?” nie pada; kadr pokazuje młodzieżówkę socjalistyczną. Konwencja oniryczna natomiast przywołuje na myśl zły sen, koszmar, Kafkowski obraz świata, labirynt. Film dość odważnie krytykuje rzeczywistość PRL-u.
4. Wspólnie z uczniami wyciągnij wnioski ze wszystkich tekstów – od pochwały i propagandy do negacji świata.
Praca domowa:
Rzeczywistość polska w komediach Stanisława Barei. Opisz filmową rzeczywistość, odwołując się do jednego wybranego filmu.
