ETAP EDUKACYJNY
ponadpodstawowa
PRZEDMIOT
język polski
CZAS
2 godziny
Cele:
- zna treść filmu oraz książki,
- zna pojęcie heroizacji, odnosi je do omawianych tekstów kultury,
- wyjaśnia pojęcie moralności,
- charakteryzuje i porównuje bohaterów,
- ocenia ich postępowanie,
- odnosi termin winy tragicznej do kaprala Zbirka oraz znajomego Grudzińskiego,
- potrafi zaprezentować swoje zdanie przed klasą – sztuka prezentacji.
Metody pracy:
- praca z tekstem,
- analiza filmu,
- dyskusja trzyetapowa,
- drama – wcielanie się w rolę
Materiały dydaktyczne:
- film Na melinę, reż. S. Różewicz, Polska 1965.
- G. H. Grudziński, Inny świat, Warszawa 2009.
- karta pracy.
Pojęcia kluczowe:
moralność, heroizm, dehumanizacja, wina tragiczna
Przed zajęciami:
Uczniowie zapoznają się z filmem i książką w domu.
Zadanie domowe polega na udzieleniu odpowiedzi, na podane poniżej pytanie, w postaci nagrania telefonem komórkowym lub aparatem, krótkiego, trwającego maksymalnie 1-2 min, filmiku.
- Jaką podjęłabyś/podjąłbyś decyzję odnośnie konfidenta występującego w filmie Na melinę. Uwzględnij sytuację, kontekst społeczny oraz polityczno-historyczny. Uzasadnij swoją decyzję.
Filmy umieszczają na kanale YouTube lub Vimeo - umożliwiając w ten sposób zapoznanie się z nimi całej klasie. Nauczyciel przed lekcją przegląda materiały, wybiera najbardziej kontrowersyjne, pobudzające do dyskusji.
Sala na czas zajęć zmienia swoje ustawienie, po jednej stronie lub w centrum ustawiony zostaje stół dla panelistów z 10 miejscami, otaczają go dwa łuki krzeseł dla 2 i 3 grupy również po 10 miejsc.
Przebieg zajęć:
1. Przed wejściem do klasy uczniowie losują miejsce oraz rolę, które będą pełnili w grupie. Dzielimy klasę na trzy grupy, w celu przeprowadzenia trzyetapowej dyskusji. Prowadzący każdy panel dyskusyjny oznaczony jest kropką przy numerze wylosowanej karty.
Nauczyciel na początku lekcji informuje o formie pracy czyli zasadach prowadzenia trzyetapowej dyskusji.
Uczniowie otrzymają od nauczyciela tematy do dyskusji opierające się na filmie lub książce, każda z grup będzie miała swój czas na przedyskutowanie przed klasa wylosowanego tematu. Pytanie otrzymują dopiero gdy zasiadają przy stole panelowym.
Wszyscy uczniowie aktywnie uczestniczą w dyskusji gdyż po zakończeniu paneli będą wykorzystywali wypracowane wnioski do dalszej pracy.
Zajęcia rozpoczynają się od przedstawienia klasie, a zwłaszcza pierwszej grupie panelowej, 5 krótkich nagrań z wypowiedziami kolegów/koleżanek. Dyskusja ma na celu skomentowanie i wyjaśnienie odpowiedzi na pytanie.
- Jaką podjęłabyś/podjąłbyś decyzję odnośnie starce konfidenta. Uwzględnij sytuację, kontekst społeczny oraz polityczno-historyczny. Uzasadnij swoją decyzję.
Czas około 25 min wraz z projekcją nagrań około 5 -10 min
2. Po upływie wyznaczonego czasu prowadzący kończy dyskusję, natomiast uczniowie drugiej grupy zajmują miejsce panelistów. Otrzymują pytanie dla swojej grupy. W tym czasie pozostałe grupy przysłuchują się dyskusji, notują istotne wnioski, informacje będą mieli czas na wypowiedź. Osoba, która wylosowała kartkę z numerem grupy 2 i kropką zostaje prowadzącym dyskusję i to ona ją zaczyna odczytując temat:
- Rola kaprala Zbirka w całym zajściu. Jak ocenić jego postępowanie?
Pytania pomocnicze:
- Jak ocenisz zachowanie kaprala przed wykonaniem wyroku i po?
- Dlaczego to młody kapral zgłasza się do wykonania egzekucji?
- Kim tak naprawdę jest Zbirek, jakie jest znaczenie jego nazwiska?
Np.:
Kapral Zbirek to przykład żołnierza, który dopiero co pojawił się w wojsku, nie uczestniczył w żadnej poważnej akcji, ale jednocześnie nie chce iść i narażać swojego życia. Całe dnie spędza leżąc w komendzie na łóżku, jest osowiały i opryskliwy. Jego nastawienie zmienia się gdy pojawia się konfident i problem wykonania wyroku sądu polowego. Momentalnie zgłasza się do wykonania egzekucji, prosi dowódcę o pistolet. Przełożony, nie garnąc się do wykonania wyroku na starcu zgadza się, by to właśnie młody go wypełnił. W trakcie przygotowania do egzekucji, gdy starzec ociąga się z kopaniem grobu, to on, zabija go strzelając znienacka w plecy. Brak u niego analizy swego postępowania, czyn ten nie wzbudza w nim poczucia winy, wyrzutów sumienia.
Postawa Zbirka wzbudza kontrowersje, to człowiek, który nie waha się zabić, nie ma uczuć. Odebranie życia starszemu człowiekowi sprawia mu radość. Władza nad życiem i śmiercią to efekt uboczny wojny, który dotyka słabszych psychicznie żołnierzy. Jego zachowanie udaje się przejrzeć dowódcy, który rozkazuje mu zgłoszenie się do udziału w akcji gdzie będzie musiał wykazać się działaniem, a nie jedynie strzałami do bezbronnego człowieka.
Czas około 15 min
3. Trzeci i ostatni etap dyskusji rozpoczyna się od analizy tekstu Grudzińskiego, który uczniowie otrzymują przed lekcją lub w trakcie. Tekst otrzymuje cała klasa.
Trzecia grupa zajmuje miejsce przy stole panelowym, prowadzący rozpoczyna dyskusję podając pierwsze z zagadnień:
- Dlaczego Grudziński nie zdecydował się rozgrzeszyć swego znajomego? Odpowiadając na pytanie weźcie pod uwagę to kim są bohaterowie książki, gdzie i kiedy się poznali i kim obecnie są.
Pytania pomocnicze:
- Który z bohaterów zachowuje człowieczeństwo?
- Jak wyjaśnicie metaforę lecącego ptaka?
Np.:
Mężczyźni poznają się w obozie sowieckim, zaprzyjaźniają. Ich spotkanie na wolności, w Paryżu, jest przypadkowe, ale wzbudza radość obu z nich. Są szczęśliwi, że przeżyli. Znajomy Grudzińskiego skrywa jednak pewną tajemnicę. Będąc jeszcze w obozie, po to by nie wrócić do lasu zdecydował się podać fałszywe zeznania i tym sposobem skazał trzech Niemców przebywających w obozie na śmierć. W tej chwili po zdradzeniu swej tajemnicy Grudzińskiemu oczekuję zrozumienia. Niestety nie uzyskuje go, Grudzińskie nie jest w stanie rozgrzeszyć czynu znajomego po wojnie, po wyjściu z obozu. Teraz żyje już w normalnym świecie gdzie nie ma miejsca na takie czyny, nie chce wracać do siebie z tamtego okresu.
Można rzec, że obaj mężczyźni zachowali człowieczeństwo, Grudziński zarówno będąc w obozie jaki i poza nim. Natomiast jego znajomy po wyjściu z obozu powraca do normalności, sam nie może sobie przebaczyć tego co zrobił.
Czas około 25 min w tym 10 min na zapoznanie z tekstem.
4. Wnioski
Końcowa część dyskusji, w której uczestniczą wszyscy uczniowie:
-
W jaki sposób wojna wpływa na bohaterów ?
-
Czym jest moralność? Dehumanizacja?
-
Moralność w czasie wojny i po niej czy można ją rozdzielać?
Np.:
Wojna zmienia bohaterów, doprowadza do ich dehumanizacji, destrukcji systemu wartości. Powoduje, iż w imię życia zabijają lub też zabijają, bo uważają iż mają prawo decydować o życiu i śmierci innych. Zmienia się całkowicie ich kodeks moralny w obozach skupia się on wokół ocalenia własnego życia za wszelką cenę, niezależnie od poniesionych kosztów. Dla tych, którzy walczą całkowicie rozluźnia granice tego co jest jeszcze dopuszczalne a co już nie. Ten, który walczy ma większe prawo, bo walczy za kraj więc w imię wyższej idei, co może doprowadzić do skrajnych przypadków zachłyśnięcia się właśnie realizacją tej idei a przy tym łamaniem wszelkich praw.
5. Powrót do tematu lekcji:
Przypominamy termin: wina tragiczna – błędne i fałszywe rozpoznanie rzeczywistości przez bohatera, prowadzące do jego destrukcji.
- Jak wyjaśnić zawarty w temacie posmak winy tragicznej w odniesieniu do kapitana Zbirka jak i znajomego G. H. Grudzińskiego?
Np.:
Zarówno bohater opowiadań Grudzińskiego jak i filmowy kapral Zbirek odczuwają posmak winy tragicznej. W przypadku znajomego Grudzińskiego będziemy mówili o błędnym rozpoznaniu rzeczywistości wynikającym z chęci ratowanie własnego życia kosztem życia innych osób. Nawet jeśli było to wytłumaczalne w czasach obozów, nie jest już do wybaczenia w normalnym świecie z czego zdaje sobie sprawę bohater. Zabójstwo doprowadziło go do klęski – wyrzuty sumienia i poczucie winy będą towarzyszyły mu do końca życia, stopniowo je zatruwając.
W przypadku kaprala Zbirka zabicie kapusia prowadzi go do klęski czyli przymusowego udziału w niebezpiecznej akcji. Będziemy tu mówili w zasadzie o dehumanizacji bohatera, do której doprowadziła wojna – zabija z zimną krwią człowieka, strzelając mu w plecy. Jego reakcja po dokonaniu egzekucji to wyjścia z marazmu, w który podpał oczekując ciągle na jakieś konkretne działanie. Wojna zdemoralizowała kompletnie tego młodego człowieka po zabójstwie zaczyna podśpiewywać.
