ETAP EDUKACYJNY
ponadpodstawowa
PRZEDMIOT
język polski
CZAS
2 godziny lekcyjne (bez projekcji filmu)
Treści nauczania zgodne z podstawą programową:
IV etap edukacyjny: Uczeń wykorzystuje w interpretacji elementy znaczące dla odczytania sensu utworu i wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty
Pytanie kluczowe:
Czy Andrzeja Leszczyca bohatera Rysopisu możemy nazwać outsiderem?
Cele zajęć:
Po zajęciach uczeń będzie umiał:
- charakteryzować bohatera w kontekście podejmowanych działań i dokonywanych wyborów
- określić kim jest outsider i podać konteksty filmowe i literackie
- opisać stan ducha pokolenia małej stabilizacji
- analizować i interpretować dzieło filmowe
- wskazać elementy filmowego języka
- podać przykłady kina autorskiego
Metody pracy:
burza mózgów, praca w parach, dyskusja, praca z tekstem, elementy heurezy, rozmowa nauczająca
Materiały dydaktyczne:
- film Jerzego Skolimowskiego „Rysopis”
- tekst wiersza Skolimowskiego „Człowiek na dworcu”
- materiał pomocniczy nr 1 (karta pracy do ukierunkowanego oglądu)
- materiał pomocniczy nr 2 (fragment wywiadu z Jerzym Skolimowskim Outsiderzy są zmęczeni? w: „Kino” 1989, nr 11, s. 5.)
- arkusze papieru, mazaki
Słowa kluczowe:
rysopis, kino autorskie, autobiografia, outsider, język filmu, metafora "człowieka na dworcu"
Uwagi:
Na tydzień przed lekcjami poproś uczniów, aby wyszukali informacje na temat Jerzego Skolimowskiego (mogą skorzystać ze stron internetowych www.filmpolski.pl i www.wikipedia.pl) informując, że przy konstruowaniu notatki mają zwrócić uwagę na legendę biograficzną twórcy. Zapowiedz, że kolejne lekcje będą oparte na filmie "Rysopis". Poproś o obejrzenie filmu, rozdaj karty pracy, poleć ich wypełnienie (materiał pomocniczy nr 1).
Przebieg zajęć:
- Na początek odwołaj się do zadania i poproś uczniów, aby przedstawili sylwetkę Jerzego Skolimowskiego. W razie potrzeby uzupełnij informacje. Połóż nacisk na elementy ważne ze względu na późniejszą twórczość: dzieciństwo i młodość (kariera dyplomatyczna matki, pobyt w Czechosłowacji, zawarte przyjaźnie - Forman, Havel), studia (etnologia i reżyseria), współpraca z Wajdą i Polańskim (współscenarzysta filmów „Niewinni czarodzieje”, „Nóż w wodzie”), debiut fabularny, filmy zrealizowane w Polsce, przyczyny wyjazdu, twórczość poza granicami kraju i powrót po latach filmami „4 noce z Anną” i „Essential killing”.
- Krótko przedstaw okoliczności związane z debiutem fabularnym Skolimowskiego. Przekaż informacje, że „Rysopis” to film dyplomowy, który powstał z etiud kręconych w czasie studiów. To przemyślany projekt reżysera, na ekrany wszedł prawie jednocześnie z drugim filmem „Walkower”. „Rysopis”, „Walkower” a później „Ręce do góry” łączy postać głównego bohatera Andrzeja Leszczyca kreowana w filmach przez Jerzego Skolimowskiego. Z tych względów wymienione filmy traktowane są łącznie. Film „Ręce do góry” był przyczyną wyjazdu z Polski reżysera, który nie zgodził się na usunięcie z obrazu sceny z „podwójnym spojrzeniem Stalina”.
- Odwołaj się do obejrzanego filmu i poproś uczniów o określenie elementów świata przedstawionego: czasu i miejsca akcji, bohaterów. Zapytaj uczniów, jakie znaczenia przywołuje data 1 września. Pokieruj rozmową, aby uczniowie zauważyli, że to zarówno data wybuchu wojny, czas rozpoczęcia nowego roku szkolnego oraz początek jesieni. Zwróć uwagę na możliwość odczytań: wybuch wojny – koniec dawnej rzeczywistości, pierwszy dzień szkolnej nauki- przekraczanie intelektualnej i emocjonalnej dojrzałości; jesień – powtarzalność i przemijanie. Zapytaj o skojarzenia związane z zakończeniem filmu: pociąg do Kołobrzegu odchodzi z dworca o 15.10. Zasugeruj odniesienia do westernu („15.10 do Yumy” – czas męskich decyzji, czas próby). Przejdź do pytania o miejsce akcji, jakie elementy wzmagają poczucie realizmu opisywanych miejsc? Poproś o wymienienie bohatera głównego i postaci drugoplanowych.
- Następnie odnieś się do tytułu filmu, poproś o skojarzenia z hasłem rysopis, zapisz je na tablicy. Zapytaj na co wskazuje tytuł, w jaki sposób odnosi się do bohatera? Czy chodzi tylko o opis rysów twarzy czy o wskazanie istotnych cech charakteru poprzez skonfrontowanie Leszczyca z innymi postaciami w filmie?
- Przejdź teraz do zasadniczej części lekcji – charakterystyki bohatera. Poproś, aby uczniowie na podstawie wypełnionych kart pracy w parach przedyskutowali swoje zapisy dotyczące bohatera. Następnie w dyskusji na forum klasy przedstawili jakie informacje na temat Leszczyca przynoszą kolejne sceny. Jakie działania podejmuje i dlaczego? Co mówi i myśli? Jakie cechy ujawnia w kontaktach z innymi i jak jest przez nich odbierany? Dyskusję na temat bohatera i podejmowanych przez niego wyborów uogólnij, sformułuj główny problem filmu – bohater to młody człowiek rozpoczynający dorosłe życie, postawiony przed wyborem „co robić”?, poszukujący wiedzy o samym sobie, jakiejś wyższej konieczności, która mogłaby nadać jego działaniom cel i sens. Zapytaj, co oznacza termin outsider. Czy możemy tak nazwać bohatera? Czy Leszczyc to osoba stojąca z boku, nie biorąca w niczym czynnego udziału, niezaangażowana? Następnie powróć do tytułu filmu – rysopis to też portret pamięciowy. Zapytaj, w jakich momentach widzimy twarz Leszczyca. Czy jej odbicie jest pełne, wyraźne? Przypomnij sceny: twarz w rozbłysku zapałki, odwrócona, odbita na blacie kawiarnianego stolika, fotografowana przez szkło akwarium, zniekształcona minami. (Możesz posłużyć się fotosami z filmu lub wyciętymi fragmentami). Pokieruj rozmową tak, aby uczniowie zauważyli, że w filmie mamy możliwość ujrzenia twarzy w zbliżeniach ale jej obraz jest często zdeformowany, niepełny. W ten sposób traci cechy portretu, a staje się rysopisem – chłodnym szkicem fragmentarycznym i niekompletnym podobnie jak świat, w którym żyje bohater.
- Odsłoń zapisany na tablicy lub arkuszu wiersz „Człowiek na dworcu”, poinformuj, że jego autorem jest Skolimowski. Zapytaj, w jakich okolicznościach tekst pojawia się w filmie, co wtedy robi bohater? Jakie konteksty mu towarzyszą? (To cytat, na którego tle staje Leszczyc dwukrotnie, trzeci raz tekst jest odczytywany też przez kolegę Pikasa, a pod koniec filmu wybrzmiewa w mieszkaniu Andrzeja). Poproś, aby uczniowie zastanowili się nad odniesieniem treści wiersza do postawy głównego bohatera. Zapytaj, czy możemy założyć, że w postać Leszczyca jest „wpisana osoba autora – reżysera”? Czy Skolimowskiego możemy nazwać outsiderem? W tym celu rozdaj uczniom fragment wywiadu „Outsiderzy są zmęczeni” (materiał pomocniczy nr 2). Poproś o uważną lekturę tekstu, po przeczytaniu zainicjuj rozmowę na temat problemu outsidera i strategii reżyserskiej Jerzego Skolimowskiego.
- Przypomnij definicję kina autorskiego np. zaczerpniętą ze „Słownika filmu” pod red. R. Syski. Podkreśl, że J. Skolimowski jest jednocześnie autorem scenariusza, reżyserem i aktorem w swoim filmie. W filmie zawarł perspektywę jednostkową (wątki autobiograficzne np. nieukończone studia etnograficzne), ale także próbuje zdiagnozować stan ducha swojego pokolenia, stworzyć rysopis ludzi, których młodość przypadła na pierwszą połowę lat 60.
- Rundka podsumowująca, poproś uczniów, aby dokończyli zdanie: Na dzisiejszej lekcji dowiedziałem się...
Praca domowa:
Napisz tekst na temat „Czy dzisiaj można być ousiderem? Ale czy warto?„”
(Dla chętnych) Nakręć telefonem komórkowym krótki, kilkuminutowy film na temat „Świat wokół mnie”, w którym spróbujesz opisać stan ducha swojego pokolenia (ideały, wartości, wybory... – lub ich brak.)
