
ETAP EDUKACYJNY
ponadpodstawowa

PRZEDMIOT
język polski

CZAS
90 minut
Cele zajęć:
cel ogólny
- analiza i interpretacja tekstów kultury i wykorzystanie zawartych w nich informacji;
cele szczegółowe
- określenie problematyki utworu;
- wskazanie zastosowanych w utworze środków wyrazu artystycznego i ich funkcji;
- wykorzystanie w interpretacji elementów znaczących dla odczytania sensu utworu (słowa klucze, konwencje, treści symboliczne);
- porównanie funkcjonowania tych samych motywów w różnych tekstach kultury;
- dostrzeżenie w poznanych tekstach kultury wartości narodowych i uniwersalnych.
Metody pracy:
praca w grupach, analiza i interpretacja.
Materiały dydaktyczne:
- fragment powieści Witolda Gombrowicza „Trans-Atlantyk”;
- fragment eseju Jerzego Jastrzębskiego;
- film Marcela Łozińskiego;
- karty pracy dla grup.
Pojęcia kluczowe:
- Zachód,
- Wschód,
- przełomowy moment w historii Polski,
- parodia,
- sarmatyzm,
- komunizm,
- PRL.
Uwagi:
Lekcję należy przeprowadzić albo w klasie pierwszej (jako kontekst barokowy), albo w klasie maturalnej przy omawianiu zagadnień związanych z twórczością Gombrowicza.
Przed lekcją uczniowie i uczennice powinni się zapoznać z audycją, wywiadem z Marcelem Łozińskim z zasobów NINATEKI:
https://ninateka.pl/audio/portrety-x-muzy-marcel-lozinski
oraz z tekstami
- Malić Zdravko: „Trans-Atlantyk” Witolda Gombrowicza, w: Gombrowicz i krytycy, red. naukowa Zdzisława Łapińskiego, Kraków-Warszawa, Wydawnictwo Literackie, 1984.
- Chwin Stefan: Gombrowicz i Forma polska, Posłowie w: W. Gombrowicz, Trans-Atlantyk, Kraków-Warszawa, Wydawnictwo Literackie, 2005.
Przebieg zajęć:
- Podaj temat lekcji i rozpocznij od ustawienia dwóch flipchart'ów po prawej i lewej stronie sali lekcyjnej. Podziel klasę na dwie części. Pierwsza grupa będzie podchodzić do tablicy znajdującej się po prawej stronie i wpisywać wszystkie pojęcia, które kojarzą się z Zachodem; druga grupa odszuka słowa pasujące do pojęcia Wschód i zapisze je na drugiej tablicy. Prawdopodobnie uczniom i uczennicom Zachód kojarzyć się będzie z: postępem, nowoczesnością, rozwojem, nowinkami technicznymi, demokracją. Wschód natomiast z: zacofaniem, konserwatyzmem, tyranią, hamulcem rozwoju, zaściankowością, itp.
- Rozdaj fragmenty powieści Witolda Gombrowicza pt.: „Trans-Atlantyk” (Załącznik nr 1). Po przeczytaniu uczniowie i uczennice odpowiadają na pytania (wspólna analiza i interpretacja):
W jakim momencie historycznym rozgrywa się akcja fragmentu? Bohater, Witold, podejmuje decyzję o tym, że nie powraca do Polski. Dlaczego? Jak to argumentuje? Jakimi słowami nazywa Polskę? Jakie emocje się z tym wiążą? Z jakimi wartościami/antywartościami łączy Polskę i polskość? Jakiego języka używa Gombrowicz?
Wnioski: Gombrowicz krytykuje polskość z jej mitami narodowowyzwoleńczymi, potrzebą umęczenia, cierpiętnictwa (mesjanizm), zacofaniem, rezygnacją z nowoczesności, blokadą, ograniczeniami. - Lektura fragmentu eseju Jerzego Jastrzębskiego na temat patriotyzmu Gombrowicza:
Zwróć szczególną uwagę na fragment:
Gombrowicz akceptuje polskość w wersji „niedojrzałej”, a zatem nie w pełni ukształtowanej, podatnej na przemiany, wybieranej w swoim kształcie wciąż od nowa, niczym teatralna rola do odegrania, co więcej – sugeruje czytelnikom „Dziennika”, że taka właśnie polskość zgodna jest z naszym charakterem narodowym, wyraża bowiem to wszystko, co w Polakach niedojrzałe, młode, „zielone”, a zatem niepodobne do ukształtowanej w sposób trwały tożsamości, którą mogą się wylegitymować przedstawiciele nacji przewodzących od wieków światowej kulturze: Włosi, Francuzi, Niemcy czy Anglicy. - Zadaj pytanie: Dlaczego Gombrowicz nie stawia Polaków po zachodniej stronie granicy świata? Dlaczego w jego oczach nie możemy czuć się obywatelami tego świata?
- Odtwórz film Marcela Łozińskiego pt: „89 mm od Europy”. Potem krótko omów genezę filmu i jego treść, zwróć uwagę na symbolikę tytułu. Można również wskazać uczniom, gdzie znajduje się na mapie Brześć:
https://goo.gl/maps/vBWYv7r1uoDXbCv37 - Podziel klasę na trzy grupy. Każda otrzymuje kartę pracy z kadrami filmowymi i pytaniami. Po wykonaniu poleceń omów wnioski:
• reżyser zderza ze sobą świat Wschodu i Zachodu;
• ludzie w pociągu są zaciekawieni, zaintrygowani, robią zdjęcia, uśmiechają się, są „lepiej” ubrani, kobiety mają biżuterię;
• robotnikom w Brześciu dni mijają podobnie (o czym świadczy kompozycja klamrowa filmu), monotonnie, wyglądają na zmęczonych, mają pomarszczone twarze, „dotykają” jakby świata, który nie będzie nigdy ich światem;
• Tomaszek jest łącznikiem między światem Zachodu a Wschodu, wyróżnia się dziecięcą naiwnością, naturalnością, to on, jako jedyny pasażer, nawiązuje kontakt z robotnikami;
• bliskie plany skupiają uwagę widza na wymowie filmu, który jest komentarzem Łozińskiego na temat granic tego świata – to granica po stronie Związku Radzieckiego, a Polska w 1989 roku stoi u progu nadziei na lepsze jutro. - Podsumuj lekcję – dwa teksty kultury, dwie interpretacje świata (ze względu na inną sytuację geopolityczną), dwie refleksje nad rzeczywistością.
Praca domowa:
Napisz krótki esej/felieton pt: „Polska między Wschodem a Zachodem”, biorąc pod uwagę dzisiejszą sytuację gospodarczą, geograficzną i polityczną.