„Patrzcie na nich uważnie. To są ostatnie godziny ich życia”. O losach bohaterów ukazanych w filmie „Kanał” Andrzeja Wajdy

PRZEDMIOT

historia

CZAS

2 godziny lekcyjne (bez projekcji filmu)

Treści nauczania zgodne z podstawą:

IV etap edukacyjny: (zakres podstawowy) uczeń wyjaśnia przyczyny i opisuje skutki powstania warszawskiego; (zakres rozszerzony) uczeń charakteryzuje czyn zbrojny powstania warszawskiego.

Pytanie kluczowe: 

Jak historia może wpływać na losy zwykłych ludzi?

Po zajęciach uczeń będzie umiał:

• wyjaśnić wpływ historii na losy ludzi i opisać skutki takich zależności;
• traktować film jako źródło informacji historycznych;
• opisać jeden z etapów walk w powstaniu warszawskim na przykładzie losów bohaterów filmu „Kanał” Andrzeja Wajdy;
• oceniać zachowania bohaterów przy uwzględnieniu dramaturgii dzieła filmowego;
• zdefiniować pojęcie „mit” i wyjaśnić, jak za pomocą filmu reżyser może polemizować z mitami narodowymi.

Metody pracy: 

burza mózgów, miniwykład, praca w grupach, rozmowa w parach, dyskusja, praca z materiałem audiowizualnym

Materiały dydaktyczne:

• film „Kanał” Andrzeja Wajdy;
• materiały pomocnicze nr 1–2;
• słownik języka polskiego;
• mapa Warszawy (może to być współczesny plan miasta lub mapa z 1944 r.), zdjęcia archiwalne z powstania warszawskiego;
• zdjęcia bohaterów filmu (kadry z filmu) lub kartki z pseudonimami;
• sprzęt do odtwarzania muzyki i filmów;
• duże arkusze papieru, karteczki samoprzylepne.

Słowa kluczowe: 

mit, powstanie warszawskie

Uwagi:

Przed zajęciami uczniowie oglądają film „Kanał” Andrzeja Wajdy, ich zadaniem będzie opisanie losów poszczególnych bohaterów zgodnie ze wskazówkami z karty pracy „Schemat postaci” (materiał pomocniczy nr 1). W tym celu podziel klasę na trzy grupy: grupa I zajmuje się losami „Zadry”, „Smukłego” i „Kuli”; grupa II – „Mądrego”, „Halinki” i „Michała”; grupa III – „Stokrotki” i „Koraba”.

Przebieg zajęć:

1. Napisz na tablicy słowo „mit” i zapytaj uczniów o skojarzenia z nim związane. Następnie poproś ich o sformułowanie własnej definicji i porównaj ją z definicją np. ze słownika języka polskiego. Po wyjaśnieniu pojęcia zadaj uczniom kolejne pytanie – tym razem o to, jakie znają mity. Odpowiedzi mogą przedyskutować w parach. Po zakończeniu rozmowy wypisz podane przez nich tytuły na tablicy. W podsumowaniu zwróć uwagę na to, jakie funkcje spełniają mity.
2. Wyjaśnij uczniom, że na dzisiejszych zajęciach będziecie zajmować się tematem powstania warszawskiego. Podaj cele lekcji zapisane w języku ucznia oraz pytanie kluczowe. Możesz te informacje zapisać na tablicy lub w innym widocznym miejscu.
3. Poproś chętnych, aby podzielili się wiedzą i wyobrażeniami na temat powstania warszawskiego. Zapisuj wszystkie fakty, które przytoczą. Możesz na tym etapie pracy wykorzystać mapę Warszawy do opisu walk, archiwalne zdjęcia ukazujące powstańców. W razie konieczności uzupełnij wiedzę uczniów miniwykładem.
4. Rozdaj uczniom tekst piosenki „Hej, chłopcy, bagnet na broń!” (materiał pomocniczy nr 2). Możesz także odtworzyć nagranie. Zapytaj uczniów o różnice między wyobrażeniami a wiedzą na temat powstania warszawskiego, jakie mieli przed obejrzeniem filmu „Kanał” Andrzeja Wajdy i po projekcji. Poproś, aby odwołali się do emocji, jakie niesie ze sobą piosenka powstańcza „Hej, chłopcy, bagnet na broń!”, a ich wrażeniami po obejrzeniu filmu. W podsumowaniu zwróć uwagę na losy autorki pieśni.
5. Przedstaw uczniom informacje dotyczące powstania i realizacji filmu „Kanał” (możesz skorzystać z wiadomości opublikowanych m.in. na stronach www.filmotekaszkolna.pl czy www.filmpolski.pl). Zapytaj uczniów o wrażenia z filmu: Jakie emocje w nich wzbudził? Co wywarło na nich największe wrażenie? Jakie pytania pojawiły się po projekcji?
6. Po tym wstępie poproś uczniów, aby usiedli w grupach zgodnie z podziałem dokonanym przed lekcją i przedyskutowali swoje spostrzeżenia dotyczące poszczególnych postaci. Ich zadaniem będzie wykonanie plakatu, na którym opiszą swoich bohaterów. Plakat ma składać się z dwóch części: górnej, „naziemnej”, i dolnej, „podziemnej”. Przypomnij podopiecznym, że w opisie powinni posługiwać się uzupełnioną wcześniej kartą pracy (materiał pomocniczy nr 1). Rozdaj duże arkusze papieru i wyznacz czas pracy w grupach (10–15 minut). Po zakończeniu zadania poproś zespoły o prezentację postaci. Podczas omawiania poszczególnych bohaterów zwróć uwagę na relacje, jakie ich łączyły, a także metamorfozę, jaką przeszli, schodząc do kanałów.
7. Zadaj uczniom pytania:
   
   • Który z przedstawionych bohaterów wzbudził twoje największe współczucie?
   • Czy mógł on uniknąć swojego losu?
   
   Poproś chętnych o odpowiedź. Następnie rozwieś w klasie zdjęcia omawianych postaci lub kartki z ich pseudonimami i rozdaj każdemu uczniowi kartkę samoprzylepną. Poproś, aby wszyscy umieścili swoje kartki obok tej osoby, której los chcieliby zmienić, chętni uzasadniają swój wybór. W podsumowaniu tej części zajęć możesz przywołać aluzje literackie, np. do „Boskiej komedii” Dantego, symbolicznego powstańczego piekła („Podziemia”), labiryntu kanałów, przez które przedzierają się bohaterowie.
8. Napisz na tablicy pytanie: Jakie mity narodowe obala Andrzej Wajda w filmie „Kanał”? Odtwórz fragment, który pokazuje scenę zejścia do kanałów (od 43’30” do 46’33”). Podziel uczniów na pary, w których przedyskutują odpowiedź na zapisane wcześniej pytanie. Podsumuj refleksje podopiecznych podczas wspólnej rozmowy na forum klasy. Zwróć uwagę na takie mity z naszej historii, jak: mit ułański i kawaleryjski, heroizm Polaków, umieranie za ojczyznę, odwaga, walka do końca.
9. Dopisz do tematu lekcji pytanie: Jak historia może wpływać na losy zwykłych ludzi? Następnie poproś uczniów o krótką rozmowę w parach na ten temat, a po jej zakończeniu rozpocznij dyskusję. W podsumowaniu wspólnie z uczniami zastanów się, czy współcześnie historia wpływa na losy młodych ludzi.
10. Na zakończenie zajęć umieść arkusze z wypisanymi celami lekcji w centralnym punkcie sali, a następnie rozdaj uczniom małe samoprzylepne kartki. Następnie poproś, aby określili, w jakim stopniu – ich zdaniem – cele zostały zrealizowane podczas zajęć. Wyznacz punkty maksimum (100%, np. na kartce z napisem celu) i minimum (0%, np. na ścianie). Powiedz, że można również zaznaczać punkty pośrednie. Poproś też uczniów, aby wskazali, co ich zdaniem ułatwiło, a co utrudniło osiągnięcie poszczególnych (wybranych) celów. Podziękuj klasie za zaangażowanie podczas lekcji.

Praca domowa:

Napisz artykuł prasowy na temat: Jak współcześnie historia wpływa na losy młodych ludzi?

Materiał pomocniczy nr 1

Materiał pomocniczy nr 2

„Hej, chłopcy, bagnet na broń!”
Hej, chłopcy, bagnet na broń!
Długa droga, daleka przed nami,
mocne serce, a w ręku karabin,
granaty w dłoniach i bagnet na broni!
Jasny świt się roztoczy, wiatr owieje nam oczy
i odetchnąć da płucom, i rozgorzeć da krwi,
i piosenkę jak tęczę nad ziemią roztoczy
w równym rytmie marsza: raz, dwa, trzy!
Hej, chłopcy, bagnet na broń!
Długa droga, daleka, przed nami trud i znój!
Po zwycięstwo, my młodzi, idziemy na bój,
granaty w dłoniach i bagnet na broni!
Ciemna noc się nad nami roziskrzyła gwiazdami,
Białe wstęgi dróg w pyle, długie noce i dni,
nowa Polska zwycięska jest w nas i przed nami
w równym rytmie marsza: raz, dwa, trzy!
Hej, chłopcy, bagnet na broń!
Bo kto wie, czy to jutro, pojutrze czy dziś
przyjdzie rozkaz, że już, że już trzeba nam iść.
Granaty w dłoniach i bagnet na broni!

Muzyka i słowa pieśni są dziełem Krystyny Krahelskiej, sanitariuszki z powstania warszawskiego (pseudonim „Danuta”), poetki, harcerki i żołnierza Armii Krajowej.