
PRZEDMIOT
język polski

CZAS
2 godziny lekcyjne
Cele:
Podczas zajęć uczniowie
- pogłębiają swoją wiedzę na temat Zagłady Żydów
- odczytują najważniejsze przesłania filmów (główny sens utworów)
- doskonalą sztukę dyskutowania
- formułują argumenty, by uzasadnić swoje stanowisko
- kształtują umiejętność analizy i interpretacji dzieła filmowego
- porównują filmy
- wnioskują
- uczą się we współpracy
Metody pracy
- dyskusja, metoda problemowa
Formy pracy
- praca w grupach, praca z całym zespołem klasowym
Przebieg zajęć
- Uczniowie obejrzeli filmy. Wiedzą również, kim był Janusz Korczak (notatka biograficzna o tej postaci powinna się znaleźć w zeszytach). Nauczyciel zapoznaje młodzież
z celami zajęć, zapisuje na tablicy temat lekcji i krótko go objaśnia (być może dodatkowego komentarza będą potrzebowały określenia: mitologizacja, realizm). - Przed przystąpieniem do analizy porównawczej filmów uczniowie krótko przypominają ich treść, wymieniają uwagi na temat swoich wrażeń, uczuć, emocji wywołanych przez obejrzane filmy.
- Nauczyciel dzieli klasę na grupy (w przypadku małej liczby – na trzy grupy, w przypadku dużej liczebnie klasy na sześć grup, co oznacza, że jedno zadanie przypada na dwa zespoły) i wyjaśnia, czym uczniowie w poszczególnych zespołach będą się zajmowali.
Grupa I
Czas, przestrzeń, sceneria wydarzeń
Wasze zadanie polega na przyjrzeniu się obu filmom pod kątem czasu, przestrzeni, scenerii wydarzeń. W porównaniu tych kategorii pomogą Wam zamieszczone w instrukcji pytania:
- Kiedy toczy się akcja filmów, jaki wycinek czasu obejmuje?
- W jakiej przestrzeni (scenerii) rozgrywają się wydarzenia?
- Co przedstawiona w filmach przestrzeń (sceneria) mówi o sytuacji bohaterów?
Przedyskutujcie w zespole te zagadnienia. Wybierzcie osobę, która zrelacjonuje wyniki pracy grupy na forum klasy.
Czas pracy – 20 minut
Grupa II
Sposób opowiadania, kompozycja
Wasze zadanie polega na przyjrzeniu się sposobowi opowiadania i kompozycji w obu filmach. W ich porównaniu pomogą Wam zawarte w instrukcji pytania i polecenia:
- Co spełnia rolę dominanty kompozycyjnej w obu filmach – akcja, postać bohatera, organizacja przedstawionej przestrzeni?
- Jakim układem wątków jest fabuła filmów?
- Jakiego charakteru nabiera filmowa opowieść Wajdy dzięki czarno-białym zdjęciom?
- Określcie rolę wyrazistej kolorystyki w filmie „Jeszcze tylko ten las”.
- Porównajcie zakończenia obu filmów.
Przedyskutujcie w zespole te zagadnienia. Wybierzcie osobę, która zrelacjonuje wyniki pracy grupy na forum klasy.
Czas pracy – 20 minut
Grupa III
Bohaterowie i sposób ich przedstawienia
Wasze zadanie polega na przyjrzeniu się bohaterom i sposobowi ich przedstawienia w obu filmach. W ich porównaniu pomogą Wam zawarte w instrukcji pytania i polecenia:
- Bohater jednostkowy czy zbiorowy?
- Bohater wzór czy antywzór? Zastanówcie się nad motywacją działań bohaterów.
- W jaki sposób bohaterów filmu charakteryzuje ich język?
- Oceńcie konstrukcję bohaterów, biorąc pod uwagę kryterium prawdziwości.
Przedyskutujcie w zespole te zagadnienia. Wybierzcie osobę, która zrelacjonuje wyniki pracy grupy na forum klasy.
Czas pracy – 20 minut
- Uczniowie dyskutują w grupach nad zagadnieniami przydzielonymi im przez nauczyciela, szukają odpowiedzi na pytania zawarte w instrukcji, wykonują polecenia. Prowadzący zajęcia czuwa nad pracą grup – może włączyć się w dyskusję, objaśnić dodatkowo któreś z pytań czy poleceń.
- Po wyznaczonym czasie przedstawiciele grup referują efekty pracy zespołowej. Pozostali uczniowie mogą włączać się do rozmowy, uzupełniać wypowiedzi kolegów. Wynikiem tych prezentacji jest tabelka, na którą składają się syntetyczne wnioski wyprowadzone z wypowiedzi uczniowskich:
Korczak
Jeszcze tylko ten las
akcja filmu toczy się od czasów przedwojennych aż do momentu likwidacji Domu Sierot w getcie warszawskim (sierpień 1942)
dwa dni lata 1942 r.
zamknięta (wręcz ciasna) przestrzeń getta
i domu dzieckana początku filmu – labirynt getta, potem przestrzeń otwarta, obrazy lata, słońca, obrazy przyrody (łąka, las)
poczucie uwięzienia, osaczenia, zamknięcia, statyczność
wyjście (wyzwolenie) z getta, wędrówka bohaterów, dynamizm
dominanta kompozycyjna – postać Korczaka
dominanta kompozycyjna – główne bohaterki (Kulgawcowa i żydowska dziewczynka), akcja (trzymająca w napięciu), pełna niespodziewanych zwrotów
fabuła wielowątkowa, fresk ukazujący getto
fabuła jednowątkowa, film kameralny
film czarno-biały, konwencja filmu dokumentalnego
film kolorowy – kontrast między światem przyrody (pełnia lata, piękno natury), a okrucieństwem, jakie zadają sobie ludzie
scena finałowa wyłamuje się z konwencji filmu dokumentalnego, ma charakter symboliczny (poetycki), jest zabiegiem dość kontrowersyjnym
spójność kompozycyjna, logika przedstawionych wydarzeń prowadzących do tragicznego finału utrzymuje film w ryzach realistycznej konwencji
głównie Żydzi (w tle okrutni hitlerowcy)
Żydzi i Polacy (trudne relacje)
na pierwszym planie los zbiorowości(żydowskich dzieci), na tym tle losy Korczaka
losy żydowskiej dziewczynki i jej polskiej opiekunki – trudne relacje między Polakami i Żydami, tragiczny los Żydów
Korczak – niekwestionowany autorytet moralny, jego ocena - jednoznaczna
główna bohaterka (Kulgawcowa) – postać niejednoznaczna, bardzo trudna do oceny
Korczak dla swoich podopiecznych i współpracowników jest absolutnym, autorytetem, dobrotliwym i opiekuńczym Ojcem , któremu wszyscy bezgranicznie ufają i przypisują wręcz boskie cechy, jego postępowanie ma wręcz metafizyczny wymiar (altruizm, gotowość do poświęceń, pewność słuszności własnych racji)
Kulgawcowa – postać z nizin społecznych, wyprowadza dziewczynkę z getta, kierując się przede wszystkim chęcią zysku, (ale podejmuje się tego niebezpiecznego zadania także ze względu na panią doktorową, u której przed wojną służyła), później jej relacje z małą Żydówką komplikują się – pojawia się poczucie odpowiedzialności, współczucie, solidarność z dzieckiem skazanym na śmierć
Korczak posługuje się językiem literackim, w zasadzie neutralnym, podobnie mówią jego współpracownicy, jest to język człowieka wykształconego
język wyraziście charakteryzuje bohaterkę – jej sposób myślenia, stosunek do innych ludzi, właściwy jej sposób reagowania na sytuację zagrożenia; język obnaża prymitywizm Kulgawcowej (jest prosty, niepoprawny, często wulgarny), demaskuje uprzedzenia i stereotypy, którymi się kieruje (Kulgawcowa bezmyślnie powtarza pewne obiegowe formuły na temat Żydów) uwydatnia jej strach, podejrzliwość, chytrość (emocjonalność wypowiedzi, przejawy agresji)
znamy losy Korczaka, wiemy, jak skończy się jego historia, w zasadzie wypadki układają
w piękny (choć tragiczny) mit o bohaterskim żydowskim lekarzu i jego miłości do dzieci, wszystko tu jest przesądzoneKulgawcowa jest fikcyjną postacią, nie wiemy, jak potoczy się jej historia, jako postać zmienia się, nic tu nie jest oczywiste – tak jak w życiu element nieprzewidywalności
- Nauczyciel podsumowuje zapisy w tabeli i zadaje młodzieży pytania:
Czy Wajdzie udało się obronić swojego bohatera przed koturnowością?
Dlaczego postać Kolguwcowej tak trudno ocenić?
Który sposób mówienia w filmach o Zagładzie Żydów bliższy jest realizmowi, a który ma cechy mitologizacji? - Klasa pod kierunkiem nauczyciela poszukuje odpowiedzi na postawione pytania. Odpowiedzi mogą być różne – jednych uczniów bardziej przekonuje film Wajdy, innych film Jana Łomnickiego. Ważne, aby uczniowie zauważyli, w jak różny artystycznie sposób ukazano Zagładę Żydów podczas II wojny światowej i jak ważne jest, aby o tej Zagładzie ciągle przypominać.
- Nauczyciel dziękuje młodzieży za pracę na lekcji, wyróżnia szczególnie aktywnych uczniów, objaśnia pracę domową.
Praca domowa (do wyboru)
- Oceń kreacje aktorskie stworzone przez Wojciecha Pszoniaka i Ryszardę Hanin.
- Czy Wajdzie udało się obronić swojego bohatera przed koturnowością? Krótko uzasadnij swoją odpowiedź.
- Czy słowa Igora Neverlego „Są kwiaty, które rozkwitają dopiero o zmierzchu, są istnienia ludzkie, które rozkwitają dopiero w warunkach nieludzkich” można odnieść do postawy Kulgawcowej – głównej bohaterki filmu Jana Łomnickiego „Jeszcze tylko ten las”. Uzasadnij swoje stanowisko.
Bibliografia:
- Barbara Hollender, Czy inność jest grzechem?, w: „Film”, 1991 r., nr 17, s. 4-5.
- Jarosław Mikos, O nieistnieniu indywidualnym Korczaka i indywidualnym istnieniu praczki, w: „Kino”, 1991 r., nr 7, s. 18 -19.
- Tadeusz Sobolewski, Przełamywanie obcości. Rozmowy po kinie, w: „Kino”, 1991 r., nr 7, s. 19-20.